« ლევან სანიკიძე – გორგასლიადა | ვახტანგ გორგასალი (გაგრძელება გვ. 3) »

ავტორი: admin

თარიღი: 2014-03-12 16:42:15

დაიმტკიცა ზეკაცობა,
არვინ ჰყავდა ქვეყნად ტოლი;
მეფეებში ერჩეოდა,
მარგალიტი ვით ობოლი.

აკაკი

112
სინათლისა ლა სიმშვენიერისა ხილვისა. „ეგრეთვე შენ ბრმა ხარ გონებისა თვალითა, და
ყრუ ხარ გონებისა ყურითა“. ამიტომ არ გესმის, რომ მე აქ მოვსულვარ არა სპარსთა
მეფის მსახურად, არამედ _______საქრისტიანოს სამსახურად და სადიდებლად. შენ არ იცი, რომ
„ბევრისა-ბევრული სული დახსნილ არს ჩემითა აქა მოსვლითა“. არც რა სპარსელთა
განძლიერება მაშინებს, რამეთუ „ძალითა შეწევნითა ქრისტესითა“ კვლავაც შევძლებთ
თავი დავიცვათ ყოველ მტერთა მიმძლავრებისგან, ისედაც „საძაგელ არს გონება შენი“,
რადგან შენ აქებ ქორსა ღადარსა (დაუნდობელსა), რომელმაც სიკეთისათვის ბოროტით
მიუზღა, ხოლო ჩვენ მზად ვართ ჩვენი კეთილისმყოფელისათვის საკუთარი სულიც
გავწიროთ, რამეთუ ამქვეყნად კაცთა ქება დავიმსახუროთ და იმქვეყნად საუკუნო
ცხოვრება ვპოვოთ.
სინდთა მეფე ცხენზე შეჯდა, საჭურველი შეისწორა და ვახტანგს ერთჯერ კიდევ
შეუძახა: რაკი აგრე რიგად გსურს უკვდავების სასუფეველი დაიმკვიდრო, მაგ ნატვრას
ახლავე აგისრულებო.
შეიბნენ მეფენი სინდთა და ქართველთა. კარგა ხანს შუბგაწვართულნი მრგვლივ
ურბენდნენ ნავარდს. მერე სანავარდო წრე გადალახა ვახტანგმა. გულდაგულ მიაშურა
მტერს. სინდელმა დრო ხელსაყრელად ჩათვალა და მთელის ძალით აძგერა შუბი.
გვერდით გაუხტა ვახტანგი. მარცხენა ფერდთან ჩაუქროლა ნაძგერებმა. ფიქრზე
უმალეს საპასუხო აძგერა და ბეჭი განუგმირა სინდთა მეფეს. ცხენიდან გარდააგდო,
თვითონაც გარდახდა, ფერხში ხელი დაავლო და დაითრია.
ასე თრევით მიაგდო თავისიანთა ბანაკში.
სიხარულით აღივსო სპარსთა ხელმწიფე. ახლა მას შეეძლო ტყვე გვირგვინოსანიც
მოეკლა და მისი სამფლობელოც საბოლოოდ დაემორჩილებინა.
მაგრამ ისევ ვახტანგმა არ დაანება პეროზს _ ტყვე მეფე გაათავისუფლე და
ხარკისა და მძევლების ჩამორთმევით დაკმაყოფილდიო.
პეროზი უნდა დათანხმებულიყო და დათანხმდა. სინდთა მეფე გაათავისუფლა,
ხარკი აიღო და ვახტანგს მიუძღვნა. ორი შვილიც მძევლებად ჩამოართვა პეროზმა
სინდთა მეფეს, სინდელი ქართველის ქველმოქმედებამ განაცვიფრა და „დაემოყვრა
ვახტანგს სიყვარულითა დიდითა“. ამის საფუძველიც ჰქონდა სინდთა მეფეს: იგი
ორჯერ იხსნა ვახტანგმა სიკვდილისაგან: პირველად თვითონ არ ინება
ძირსდაცემულის მოკვლა. მეორედ სპარსთა მეფის ხელისაგან დაიხსნა. ამიტომ მან
„უძღვნა ვახტანგს ძღვენი მიუწვდომლად დიდძალი“.
სპარსელები და ქართველები ინდოეთიდან წამოვიდნენ და აბაშეთს მიადგნენ. ეს
ქვეყანაც დაამარცხეს და დაიმორჩილეს.
ვახტანგის გამომგზავრების დღე დადგა. პეროზმა წამოსვლის წინ ცოლისძმას
შეჰბედა: ქვრივი ხარ და ისევ ჩვენი საგვარეულოდან შეირთეო ცოლი. ვახტანგმა
მაშინვე შორს დაიჭირა: მე უკვე მყავს ცოლი, კეისრის ასული, და ორი ცოლის ყოლა
ჩემი ადათით ყოვლად შეუძლებელიაო.
ეს სთქვა და მაშინვე, კონსტანტინოპოლისკენ სამგზავროდ გამზადებულ ლეონ
ანთიპატოსს თავისი მოციქულებიც წარატანა კეისრის ასულის ჩამოსაყვანად.
მოციქულები იყვნენ: არტავაზ, ნასარ, ბივრიტიან.
დაბრუნება გორგასალისა
113
სამშობლოში ბრუნდებოდა ვახტანგ გორგასალი.
ბევრი საფიქრალი და საზრუნავი გასჩენოდა ქართველთა მეუფეს.
სინდთა მეფის არაკი ისევ უღრღნიდა გულს.
დიდი იყო მისი სახელმწიფო, ვრცელი, მძლავრი და ბრწყინვალე, მაგრამ ბევრი
სისუსტეც შინაგანად თან ახლდა გარეგნულად მბრწყინავ ბუმბერაზს.
წარჩინებულნი, აზნაურნი ავიწროებდნენ „წვრილ ერს“.
ჯერ ვერ უბედავდნენ, მაგრამ ალმაცერი თვალით უცქერდნენ „ხალხის მეფის
სახალხო საქმეებს“.
წარმართობაც ჯერ კიდევ სრულიად არ აღმოფხვრილიყო ქართველთა სულში.
ქრისტიანული ეკლესიაც არ იყო მძლავრი საყრდენი მეფის უზენაესი
ხელისუფლებისა. ისიც ისევ და ისევ „წვრილი ერის“ მტანჯველი ძალა იყო
საქართველოში.
ახლაც ამაზე ფიქრობდა.
სადედოფლოს ჩამოყვანასთან ერთად, კონსტანტინოპოლში გაგზავნილ
მოციქულებს ევალებოდათ საქართველოში ჩამოეყვანათ ვახტანგისთვის უკვე პირადად
ცნობილი პეტრე, სამოელი და კიდევ თერთმეტი სხვა სამღვდელო.
მეფეს გადაწყვეტილი ჰქონდა საქართველოში კათალიკოსობა შემოეღო. სწორედ
პირველ კათალიკოსად მას უნდა დაესვა პეტრე, ხოლო მცხეთის ეპისკოპოსად _
სამოელი. დანარჩენი თერთმეტი სამღვდელო აგრეთვე ეპისკოპოსებად უნდა
გამწესებულიყვნენ საქართველოს სხვადასხვა სამწყსოში.
კათალიკოსობის შემოღებას და ეპისკოპატის გადახალისებას უნდა
აღემაღლებინა ქართული ეკლესიის როლი და ავტორიტეტი მსოფლიო საქრისტიანოს
სარბიელზე.
ვახტანგმა ჯერჯერობით მხოლოდ ერთი რამ არ იცოდა: ბოროტსა და
ვერცხლისმოყვარე ანგარს, მიქაელ ეპისკოპოსს უკვე შეეტყო მეფის განზრახვა
ქართლად კათალიკოსობის შემოღებისა და კათალიკოსად პეტრე ბიზანტიელის წვევის
შესახებ. მიქაელი სიშმაგემ შეიპყრო და „იწყო რეცა ამბოხებად და მიზეზობად“.
მეფე ტფილისის ხეობაში შემოვიდა. სიამით ავსებული მზერით მოიხილა
ტფილისი, რომელიც რვა წლის წინათ აოხრებული, ახლა ხალხით ავსებულიყო და
უმშვენიერესი ქართული ეზო-მიდამოებით აყვავებულიყო.
ერთხელ კიდევ დარწმუნდა მეფე ტფილისის ადგილმდებარეობათა სამხედრო,
საპოლიტიკო, სამეურნეო და სააღებმიცემო მოხერხებულობაში.
გზა განაგრძო. დიღომი გაიარა. არმაზის ხევს დაუახლოვდა.
ბუკთა და ნაღარათა ხმა შემოესმა.
გული აუჩქროლდა გულუძვრელ ვაჟკაცს.
მცხეთიდან ბრწყინვალე ტაძრიონი მოეშურებოდა.
წინ თეთრ ტაიჭზე ამხედრებული ყმაწვილი მოუძღოდა, ახლად ტანაყრილი,
სავსებით პირტიტველი, ბავშვურად წვერგამო.
მეფის ძე დაჩი.
იგი ხუთი წლისა დატოვა ვახტანგმა. ახლა ცამეტი წლისა იქნებოდა დაჩი!..
მიეახლა გორგასალს ვაჟი გორგასალისა. ცხენიდან გარდახდა და მკერდში ჩაეკრა.
აღტაცებას ძლივს იფარავდა დინჯი ხელმწიფე.
წარსდგა და თაყვანი სცა ჯუანშერ სპასპეტმა. მთელი ტაძრიონი ეთაყვანა
სათაყვანო მეუფეს.
მერე მიქაელ ეპისკოპოსი გამოჩნდა სახედარზე ამხედრებული, ბერ-ფიჩოსანთა
ამალით.
114
მეფე მიუახლოვდა, რისხვით პირშეკრულ ბებერს.
კურთხევის ნაცვლად ეს რისხვეული სიტყვა შეაგება მეფეს:
„თურმე შენ ქრისტე დაგიტევებია და ცეცხლსა ესავ!“
ვახტანგმა მშვიდად უპასუხა:
„ძალითა ქრისტესითა შეველ და სიმართლით გამოველ ძალითავე ქრისტესითა,
და უბრალო ვარ, ღმერთმან იცის!“
„გარნა შენ გიბრძანებია მოყვანებად საბერძნეთიდან…“
ვახტანგმა გააწყვეტინა:
„დიახ, წარმივლენია მოციქული მოყვანებად კათალიკოსისა და ეპისკოპოსთა“.
„მაშინ, კრულ იყო შენცა და ყოველნი სპანი შენნი!“ _ გაბოროტებით იღრიალა
ეპისკოპოსმა.
ვახტანგი წამით რისხვამ აიტანა, მაგრამ ისევ მშვიდად მიუგო ბრაზით
დაპატარავებულ ბერიკაცს:
„დაღაცათუ უბრალო ვართ, სიმდაბლე ჯერ არს ჩვენგან“.
თქვა და ცხენიდან გარდახდა, წელში მოიდრიკა და ბრაზითა და ზიზღით
დაღრეჯილი პირი ეპისკოპოსის ფეხს მიუახლოვა ამბორსაყოფად.
და მოხდა ისეთი რამ, რაის მსგავსიც მანამდე და არც შემდგომ არასდროს
მომხდარა ქართველი ხალხის ისტორიაში.
მღვდელმა ფეხი მოიქნია და ფანდაკით (ქოშის ქუსლი) კბილებში სცა ერის
უპირველეს მეუფესა და გვირგვინოსანს.
წინა კბილი შეემუსრა და პირიდან სისხლი წარსდინდა ვახტანგს.
ეს საშინელი სისხლიანი აღნაბეჭდი სამარადჟამოდ წარუშლელად შერჩა
გეორგიადის ბრწყინვალე ფურცლებს.
გაოცებისგან გაირინდა ყველა და ყველაფერი.
ვახტანგი პირს იმშრალებდა და შეგრძნებული თვალით დასცქეროდა
სიკვდილისფრად გაფითრებულ და სავსებით დალეულ მუმია-ბებერს.
თითქოს ქერუბინი აპირებდა სატანის გაცამტვერებას.
მაინც დაიცხრო გულზვავიანობა დიდმა ხელმწიფემ და ისევ წყნარად თქვა:
„სილაღე ესე ამპარტავნებისა არს საცთური ეშმაკისა; უკეთუ ჩემი ცოდვების
სიმრავლემ აღგძრა, მაინც ნება არ გქონდა ესოდენი ბოროტებისა, არამედ ვალი გედვა
შენდობისა, ვითარცა იტყვის სახარება: „არა დაშრიტო პატრუკი მგზნებარე, არცა
გასტეხო ლერწამი დაჩეჩქვილი. ხოლო შენ ჰგონებ შენი სივერაგითა აგვაცდენ ქრისტეს
სიყვარულსა. შენი ბოროტება მაშინ გამოჩნდა ცხადად, რაჟამს შეიტყვე ქართლად
მოყვანება შენზე უმთავრესისა, კათალიკოსისა, და აღეგზენ შურითა ბოროტად,
ვითარცა იუდა პეტრესადმი. რამეთუ შენა ხარ ვითარცა იუდა, ხოლო ეკლესია _
ვითარცა პეტრე. შენ ვერცხლის მოყვარე ხარ და მეგუადრუცე (ფულის ყუთის
შემნახავი). აწ მიგავლინო შენ კონსტანტინოპოლს, პატრიარქთან და, ვითარცა ჯერ
იყოს, იმან განგიკითხოს“.
ეს ბრძანა მეფემ, დიასპანებიც იქვე გამოჰყო, მიქაელ ეპისკოპოსი გადასცა და
კონსტანტინოპოლისკენ გაუყენა. დიასპანებს ევალებოდათ გათავხედებული
ეპისკოპოსი ბიზანტიის პატრიარქთან დასასჯელად წარედგინათ და კათალიკოს
პეტრესა და სხვა ეპისკოპოსთა გამოგზავნა დაეჩქარებინათ.
ასეც მოხდა. საქართველოდან გაძევებულ მიქაელს კონსტანტინოპოლის
პატრიარქი აკაკი ძალიან მკაცრად შეხვდა და მკაცრადვე უთხრა:
„ვინათგან შენ მიერ დაითხია სისხლი, ღირსი აღარ ხარ ეპისკოპოსობისა;
მეფისადმი ესოდენი შეურაცხყოფის კადრებისათვის სიკვდილიც კი გეკუთვნის,
115
რამეთუ თქმულა: „დაემორჩილენით თქუენ მეფეთა, რამეთუ არა ცუდად ხრმალ აბიეს,
რამეთუ ღმრთისა მიერ მთავრობს, ვითარცა ლომი ცხოვართა შორის“.
აკაკის ბრძანებით მიქაელი კონსტანტინოპოლიდანაც გააძევეს და სადღაც შორს,
ე.წ. მღვიძარეთის მონასტერში მონაზვნად აღკვეცეს.
მერე აკაკიმ ანტიოქიის პატრიარქს შეატყობინა „დიდისა ვახტანგ მეფისა დიდი
საქმენი“ და თხოვნა საქართველოს კათალიკოსისა და ეპისკოპოსთა ხელდასხმის
შესახებ. ანტიოქელმაც სიამოვნებით აღასრულა ეს საპატიო შუამდგომლობა.
კეისარმა ლეონ პირველმა ცამეტი საეკლესიო მოღვაწე და თავისი ასული ელენე
დიდძალი ძღვენითა და დიდი სამხედრო ამალით საქართველოსკენ გამოისტუმრა.
აღმშენებლობა გორგასალისა
ვახტანგ მეფე დიდი მშენებლობითი საქმიანობით იყო გართული. მან მცხეთაში,
ძველ, წმინდა ნინოსა და მირიან მეფისდროინდელი ხის ეკლესიის ადგილზე წამოიწყო
ქვის დიდი სიონის მშენებლობა. ეს იყო მცხეთის სახელოვანი სვეტიცხოვლის მეორე
ხუროთმოძღვრული გარდასახვა.
ახალ დიდ ქართულ ლავრაში ვახტანგმა დასვა პირველი კათალიკოსი პეტრე, მის
თანაშემწედ _ ეპისკოპოსი სამოელ.
აქვე მეფემ საქართველოს დედოფლის გვირგვინი თავზე დაადგა ახალ
თანამეცხედრეს, ელენეს, ბიზანტიის კეისრის ასულს.
იმავე ხანებში ვახტანგმა განასრულა თავისი ახალი რეზიდენცია უჯარმა,
რომელიც მან „აღაშენა ნაშენებითა უზომოთა“.
სიონის ლავრის გარდა, ვახტანგის ბრძანებით, მეთვალყურეობითა და
მონაწილეობით აშენდა საეპისკოპოსო ეკლესიები, ნიქოზს, ნინოწმინდას, ჭერემსა და
ჩელეთს.
სოფელ ტფილისთან, მეტეხის მაღლობზე, ნამგლის სახედ მოდრეკილ მტკვრის
მარცხენა ნაპირზე ვახტანგმა კიდევ ერთი ახალი ტაძარი აღაშენა.
სპარსთაგან მომძლავრება შორსმხედველ მეფეს მიანიშნებდა, მცხეთიდან
სამხრეთით და სამხრეთ-დასავლეთით გადაენაცვლებინა და აქაური ციხე-ქალაქების
გამაგრებასა და აშენებაზე ეზრუნა.
თვითონ ხშირად უჯარმაში იჯდა, მისი პირმშო და მემკვიდრე დაჩი ჭერემის,
ნეკრესისა და კამბეჩოვანის მთავარი ქალაქის, ხორნაბუჯის მფლობელად და
დამცველად იდგა.
ვახტანგ მეფის მთავარი ყურადღება მაინც ტფილისისკენ იყო მიპყრობილი.
ტფილისი საქართველოს ახალ, უფრო განსაკუთრებულ და აღმატებულ სატახტო
ქალაქად უნდა ქცეულიყო.
უმშვენიერესი ლეგენდაც დაიბადა ტფილისის ქალაქად აღშენებისა:
ერთხელ ვახტანგ გორგასალი თავისი ამალით სანადიროდ ბრძანებულა
ტფილისის უღრან ტყეში. ხოხობი აფრენიათ ანაზდად. მიმინო გამოადევნეს. ორივე
ფრინველი დაიკარგა. დიდი ხნის ძებნის შემდეგ წაადგნენ უცნაურ სურათს: მეტეხის
პირდაპირ, ნამგლის სახედ განდრეკილ მტკვრის მარჯვენა მხარეს, მიწის გულიდან
ამომდინარე წყაროში იპოვნეს ორივე ფრინველი. სწორედ ამ წყაროს სწორად
116
წამოსწევია მიმინო ხოხობს და ორივენი შიგ ჩაცვენილან, ჩამხრჩვალან და ჩახარშულან:
წყარო თბილი იყო, სურნელოვანი და ოხშივრიანი.
ვახტანგმა ტყეების გაჩეხვა და ქალაქის გაშენება ბრძანა.
სახელიც თვითონ დაუდგინა, „ტფილ“ წყაროთაგან გამომდინარე _ ტფილისი
(აქაურ სოფელსაც ხომ ძველთაგანვე ტფილისი ერქვა).
შენდებოდა ტფილისი, მეფის სასახლე, ციხესიმაგრე კალა, ახალი ტაძარი.
ხალხით ივსებოდა, იზრდებოდა და მდიდრდებოდა ახალი სატახტო.
საქართველოს მტრებს გულს ულახვრავდათ ტფილისის აღზევება.
მეტადრე სპარსელთ.
და სპარსელთა უერთგულეს საყრდენთ საქართველოში:
ქვემო ქართლის პიტიახშებს.
ვარსქენ და შუშანიკ
„… აღვივსენით მწუხარებითა და დიდითა
ტირილითა ვტიროდეთ გამწარებულნი…“
იაკობ ცურტაველი
გავიხსენოთ არშუშა პიტიახში, რომელიც სპარსეთის მეფის იეზდიგერდ II-ის
ბრძანებით, სხვა ქართველ, სომეხ და ალბანელ წარჩინებულებთან ერთად ქტესიფონს
ჩავიდა და იძულებით მაზდეიანობა მიიღო. შაჰმა არშუშა თავისთან მძევლად დაიტოვა,
ხოლო მის ნაცვლად ქვემო ქართლის პიტიახშად დანიშნა არშუშას ძე ვარსქენი, კაცი
ბუნებით გულბოროტი და ავზნიანი, მცხეთელ ხელმწიფეთა მოძულე და სპარსელ
დესპოტთა მლიქვნელ-მაამებელი.
ვარსქენს ცოლად ჰყავდა შუშანიკ, ასული სახელოვანი სომეხი მამულიშვილისა
და მხედართმთავრის, ვარდან მამიკონიანისა.
ოთხი შვილი ჰყავდათ ვარსქენსა და შუშანიკს _ სამი ვაჟი და ერთი ასული.
იყო შუშანიკ უკიდურესად მორწმუნე და მოთაყვანე ქრისტეს მოძღვრებისა,
აღსავსე სათნოებით, კდემით, სიკეთით, სისპეტაკით.
შეეძლო ბედნიერიც ყოფილიყო, გარნა მუდამჟამს აწუხებდა ქმრის თავკერძა
პატივმოყვარეობა, ჯერკვლიანი გულზვავიანობა, მერყევი სინდისი და სულიერი
სიყმილი.
ბოლოს მართლაც მოხდა ის, რაის შიშიც მუდამ ჰქონდა ქალს.
467 წელს ვარსქენ პიტიახში ცურტავიდან (ცურტავში ცხოვრობდა იგი ცოლ-
შვილით) ქტესიფონს ჩავიდა, შაჰინშაჰ პეროზს ეთაყვანა, თავი ქრისტიანობიდან
გადამდგარად და ოჯახიდან გაყრილად გამოაცხადა და მაზდეანობის მიღება ითხოვა.
თან აღთქმა დადო, ქრისტიანობიდან გადავაყენებო ჩემს ცოლ-შვილსაც, ხოლო
ყოველივე ამის სანაცვლოდ ვარსქენი პეროზისაგან ითხოვდა ცოლად მის ასულს.
პეროზ შაჰმა ძალიან გაიხარა დიდად სახელგანსმენილი ვახტანგ მეფის
მოძულისა და მოსისხარის ამნაირი გადაწყვეტილებით და თავისი ასულიც მაშინვე
მისცა ცოლად.
117
ამიერიდან სპარსეთის მბრძანებელს შეეძლო უფრო გულმყარად დაყრდნობოდა
საქართველოში ქართულობის ყველაზე ძლიერსა და აქტიურ მტერს,
ცეცხლთაყვანისმცემელ ვარსქენ პიტიახშს.
გამაზდეიანებული და შაჰინშაჰს დასიძევებული ვარსქენი ჰერეთის საზღვარს
უახლოვდებოდა.
ცურტავიც გამოჩნდა.
პიტიახშმა იფიქრა, საჭიროა ჩემს სამფლობელოში ხალხმა ორგულობა არ
შემიტყოსო და სასახლეში მსახური აფრინა ბრძანებით: ახლავე ჩემი ვაჟიშვილები,
აზნაურები და მსახურეულნი წინ შემომეგებონო.
შუშანიკი უთქმელადაც გრძნობდა, რაც უნდა მომხდარიყო და, როცა მსახური
შემოვიდა და ვარსქენის მოკითხვა გადასცა, პასუხად ეს უთხრა:
„უკუეთუ სულითა ცხოველ არს იგი, ცოცხალმცა ხართ იგიც და შენცა, უკუეთუ
სულითა მომკუდარ ხართ, მოკითხვა ეგე შენი შენადვე მოიქეცინ“.
მსახურს ენა ჩაუვარდა.
შუშანიკი მისდგა და აფიცა, სიმართლე მითხარ, რაც მოხდაო.
იმანაც ვეღარ გაუძლო და სიმართლე თქვა:
„ვარსქენ უვარ-ყო ჭეშმარიტი ღმერთი“.
როგორც კი ეს ჩაესმა, შუშანიკი ძირს დაეცა, თავი მიწას დაუშინა და ატირდა
მწარე ცრემლთა ღვრით. თან მოსთქვამდა:
„საწყალობელ იქმნა უბადრუკი ვარსქენ, რამეთუ უვარყო ჭეშმარიტი ღმერთი და
აღიარა არტოშანი და შეერთო იგი უღმრთოთა“.
მერე ადგა, სახლიდან ოთხივე შვილი წაიყვანა, სოფლის ეკლესიაში მივიდა და
საკურთხეველთან ლოცვა აღავლინა. შვილებს ავედრებდა ღმერთს, _ შენი მოცემულნი
არიან და შენვე დაიფარეო.
მწუხრის ჟამის აღსრულების შემდეგ, შუშანიკმა სახლში დაბრუნების ნაცვლად,
იქვე ეკლესიის მახლობლად მივიწყებული სახლაკი რამე ნახა და შიგ განმარტოვდა
მწარე ნაღვლით და ცხარე ცრემლთა თხევით. „შევიდა მუნ შინა სიმწარითა სავსე და
მიეყრდნა ყურესა ერთსა და მწარითა ცრემლითა ტიროდა“.
გვიან ესტუმრა კარის მღვდელი იაკობ, მასთან ერთად გამოიტირა მისი
უბედურება. მერე უთხრა: დიდ ღვაწლად შესვლა გელის და ფრთხილად და მხნედ
იყავიო; შენი ჭირი ჩვენი ჭირიც არისო, რამეთუ შენ ჩვენთვის მარტო დედოფალი კი
არა, ჭეშმარიტი დედა იყავიო: „შრომაი შენი“ მე თვითონ უნდა აღვწეროო; ესეც
_______იცოდეთ, ვარსქენს „მწარე გონებაი“ აქვს და დიდ სატანჯველს შეგყრისო.
მშვიდად პასუხობდა შუშანიკ: მე ყველაფრისთვის, ყოველი სატანჯველისთვის
მზად ვარ; მირჩევნია მომკლას ვარსქენმა ვიდრე მე მის გზას შევუერთდე და სული ჩემი
წავიწყმიდოო.
მერე რომელიღაც სპარსელი მოვიდა, ვარსქენის მსახური და მსტოვარი. მოვიდა,
იქაურობა დასუნთქა და შუშანიკის სასმენად ნაძალადევი ტირილით დაიხარჯა: ეს
ბედნიერი ოჯახი როგორ გაუბედურდაო, სიხარული მწუხარებად როგორ
გარდაქცეულაო.
შუშანიკს არ გამოჰპარვია წარმართი აეშაგის მზაკვრული ზრახვანი და
„მოიზღუდა თავი მისი მტკიცედ“.
სამი დღის შემდგომ ვარსქენმაც მოაკითხა. კარებთან ის სპარსი მსტოვარი
დახვდა და ჩუმად უთხრა:
„მე ვითარ მიცნობიეს, ცოლი შენი განდგომილ არს შენგან. და მე გეტყვი შენ: ნუ
რას ფიცხელსა სიტყვასა ეტყვი მას, რამეთუ დედათა ბუნება იწრო არს“.
118
ვარსქენმა იმჯერად ვერ გაბედა ცოლთან შესვლა, ხოლო მომდევნო დილით
დაიბარა ხუცესი იაკობ, მასთან კიდევ სასახლის კარის მეორე მღვდელი და ორივეს
ნაძალადევი ხუმრობით უთხრა: თქვენ მე ნურც მერიდებით და ნურც გეძაგებითო.
„წარსწყმიდე თავი შენი და ჩუენცა წარგუწყმიდენ“, _ უპასუხეს სამღვდელოთა.
ვარსქენი მცირედ ჩაფიქრდა და თითქოს რაღაცნაირი გულმხურვალებით
შესძახა:
„რაისა ხელ-იწიფა ჩემ ზედა ცოლმან ჩემმან ესევითარისა საქმედ? აწ მივედით და
არქუთ, ვითარმედ: შენ ჩემი ხატი დაამხუ, და საგებელსა ჩემსა ნაცარი გარდაასხ, და
შენი ადგილი დაგიტევებიეს, და სხუად წარსრულ ხარ“.
აი, თურმე რას აუღელვებია ვარსქენ ერისთავი: ცოლმა ეს როგორ გამიბედა,
ვაჟკაცობა შემირცხვინა, სარეცელზე ლაფი დამისხა, ცოლქმრული სამკვიდრებელი
მიმიტოვა და სადღაც გაიქცაო.
მღვდლები შუშანიკთან მივიდნენ და ვარსქენის დანაბარები „ხატისა და
საგებლის ნაცარსხმისა“ მოახსენეს.
ამაზე შუშანიკმა „მისგან ლაფდასხმულ ქმარს“ ასე უპასუხა:
„არა თუ მე აღმემართა ხატი იგი და მემცა დავამხუ. ხოლო მამამან შენმან
აღჰმართნა სამარტვილენი და ეკლესიანი აღაშენნა და შენ მამისა შენისა საქმენი
განრჰყუნენ და სხუად გარდააქციენ კეთილნი მისნი. მამამან შენმან წმიდანი შემოიხუნა
სახიდ თვისა, ხოლო შენ დევნი შემოიხუენ. მან ღმერთი ცათაი და ქუეყანისაი აღიარა
და ჰრწმენა, ხოლო შენ ღმერთი ჭეშმარიტი უვარ-ჰყავ და ცეცხლსა თაყუანი-ეც, და
ვითარცა შენ შემოქმედი შენი უვარ-ჰყავ, ეგრეცა მე შენ შეურაცხგყავ. და თუ მრავალი
ტანჯვა მოაწიო ჩემ ზედა, მე არა ვეზიარო საქმეთა შენთა“.
ძლიერი იყო ქალის პასუხი: დაპირისპირება მამის (არშუშას) მამულიშვილურ-
სარწმუნოებრივი მოღვაწეობისა და შვილის (ვარსქენის) მოღალატურ-კარიერისტული
დაცემულობისა.
განრისხდა ვარსქენ „და იბდღუენდა მისთვის“.
მერე მან გაგზავნა ძმა ჯოჯიკ და რძალი, ცოლი ჯოჯიკისი. თან აახლა
ეპისკოპოსი აფოც.
ახალ „ელჩობას“ ასეთი მუქარა გააყოლა პიტიახშმა: ასე უთხარით, ადგეს და
მოვიდეს და ჭკუას მოეგოს, თორემ იცოდეს, თმებით მოვათრევო.
არც ჯოჯიკის, მისი ცოლისა და ეპისკოპოსის ხვეწნა-მუდარამ გაჭრა. შუშანიკი
კვლავ მტკიცედ უარობდა სასახლეში დაბრუნებას. ჩვენ თუ არ წამოგვყვები, სპარსელ
მსახურებს გამოგზავნის და ისინი წაგათრევენო, არ ეშვებოდა ჯოჯიკი. არც ამ მუქარას
შეუშინდა ქალი.
ისინი მაინც არ ეშვებოდნენ, ცრემლთა ფრქვევით ევედრებოდნენ, აფიცებდნენ
და უალერსებდნენ.
გატყდა შუშანიკ. დათანხმდა, თუმცა იცოდა, სასახლეში დაბრუნება სიკვდილის
გზაზე შედგომას ნიშნავდა.
და წავიდა სასახლედ.
მაგრამ არ შევიდა თავის გალიაკსა (სადედოფლო სანთიობოში), არამედ მცირე
სენაკში ჩაიკეტა, ზეცად ხელნი აღაპყრო და შესძახა: ამ ქვეყანაზე ჩემდა მოწყალედ არ
აღმოჩნდა არცა სამღვდელო, არც ერის კაცი, არამედ ყველამ ღვთის მტერი ვარსქენის
სასიკვდილოდ გამიმეტაო.
ორი დღის შემდგომ მოიჭრა „მგელი იგი“ ვარსქენი და პურად დაჯდა ძმასთან და
რძალთან ერთად. შუშანიკთან შევიდნენ ჯოჯიკ და ცოლი მისი და სთხოვეს
გამოსულიყო მათთან ინახად. უარობდა შუშანიკ, მაგრამ იძალეს და გამოიყვანეს.
119
იჯდა ტაბლასთან ერთი კვირის ნაშიმშილევი ქალი და ლუკმას პირს არ
აკარებდა.
ადგა ჯოჯიკის ცოლი, ჭიქა ღვინო აიღო და მიაძალა შილს.
გარისხდა შუშანიკი.
„ოდეს ყოფილა აქამომდე, კაცთა და ქალთა ერთად ეჭამათ პური?“ _ შესძახა,
ხელი აუკრა, ჭიქა შეალეწა და ღვინოც შეანთხია.
ცოფიანად წამოიჭრა ვარსქენი, გაუგონარი ლანძღვა-გინებით მივარდა ცოლს,
ძირს დასცა და ფეხებით შესდგა. დიდხანს სცემდა და სთელავდა: მერე „აღიღო ასტამი
და უხეთქნა მას თავსა, და ჩაჰფლა, და თუალი ერთი დაუბუშტა; და მჯიღითა სცემდა
პირსა მისსა უწყალოდ და თმითა მიმოათრევდა, ვითარცა მხეცი მძვინვარე ყიოდა და
იზახდა ვითარცა ცოფი“.
შუა ჩავარდა ჯოჯიკ, იმასაც მოხვდა გამხეცებული ძმისგან. მაგრამ ბოლოს,
როგორც იქნა, ხელიდან გამოგლიჯა შუშანიკ, „ვითარცა კრავი მგელსა“.
და „ვითარცა მკუდარი იწვა წმიდაი შუშანიკ ქუეყანასა ზედა“.
მაინც არ ცხრებოდა ვარსქენი. კვლავ უშვერად ილანძღებოდა და იმუქრებოდა.
მერე ბრძანა, ბორკილებით შეეკრათ სიკვდილად მიგდებული ქალი.
სპარსელი მსახურებიც კი შეაძრწუნა ერისთავის სისასტიკემ და გულქვაობამ.
ერთი მათგანი, როცა შეატყო ვარსქენმა რისხვა მცირედაც გაინელაო, მასთან მივიდა და
მხურვალედ ევედრა, ბორკილები მაინც ავხსნათო საწყალობელ ქალს.
თითქოს რაღაც შეისმინა ვარსქენმა, ბორკილები ახსნა, მაგრამ შუშანიკი სენაკში
შეაგდო, გუშაგი დაუყენა და მასთან შესვლა ყველას აუკრძალა.
სისხამზე ადგა. გუშაგად მდგარ მსახურთან მივიდა და ჩუმად ჰკითხა, როგორ
არისო, ან წყლულები როგორ აქვსო.
ვერ გადარჩებაო, უპასუხა მსახურმა.
მაშინ თვითონ შევიდა ვარსქენი შუშანიკთან.
უძრავად იწვა შუშანიკ, ვითარცა მკვდარი.
ერთ ხანს დასცქეროდა ვარსქენი ერთიან წყლულად ქცეულ სახეს ქალისას.
მერე გამოვიდა და მსახურს უბრძანა:
„ნუმცა ვინ შევალს ხილვად მისა“.
სთქვა და წავიდა… სანადიროდ!
საღამო ხანს იაკობ ხუცესი მივიდა, გუშაგი არ უშვებდა, მაგრამ იძალა და შევიდა.
ნახა შუშანიკი სახედალეწილი და გასივებული.
თავი ვერ შეიმაგრა იაკობმა და ხმამაღლა ატირდა.
შეიძრა შუშანიკ და ძლივს ამოიკვნესა:
„ნუ სტირი ჩემთვის, რამეთუ ღამე ესე დასაბამ გახდა სიხარულისა ჩემისა“.
„მიბრძანე და მოგბანო სისხლი ეგე პირსა შენსა და ნაცარი, რომელი თუალთა
შენთა შთაცვენილ არს, და სალბუნი და წამალი დაგდვა, რაითა, ჰე, ღამე განიკურნო!“ _
მიეძალა იაკობი.
„ხუცეს, მაგას ნუ იტყვი, რამეთუ სისხლი ესე გამწმენდელ არს ცოდვათა ჩემთა“, _
კვნესოდა ქალი.
მაინც არ ეშვებოდა იაკობი. ახლა მცირეოდენ საჭმელსაც აძალებდა. არ
შემიძლიაო, ძლივს აგებინებდა ქალი. დალეწილი მაქვსო კბილნი და ყბანი. მაშინ ღვინო
აიღო იაკობმა, პური ჩაალბო და რამდენიმე ნამცეცი და წვეთი ჩააწურა პირში.
გვიან იყო. ყოველ წუთს შეიძლებოდა „__________იმა მგლის“ მოსვლა. შუშანიკმაც შენიშნა,
იაკობი ჩქარობდა. თვითონაც ააჩქარა სათქმელი: სამკაულები, რომლებიც მე მისგან
მაქვს, იქნებ მოითხოვოს და წაუღე, სულ ერთია, მე მაინც აღარაფრად მჭირდებაო.
120
ნუ ჩქარობ, ჯერ შენთან იყოსო ეგ სამკაულები, უპასუხა ხუცესმა. ამ დროს
სასახლიდან ერთი ყმა მოვიდა და იაკობს უთხრა, პიტიახში გეძახისო.
იაკობიც გამოცხადდა. ვარსქენმა უთხრა: გეცოდინება, ჰუნებთან საომრად
მივდივარ და არ მინდა იმას ჩემი სამკაულები დავუტოვო, რადგან ჩემი ცოლი აღარ
არისო; მიდი, გამოართვი და მომიტანე ყველაფერი, რაც ჩემგან აქვსო.
იაკობი შუშანიკთან შებრუნდა და დანაბარები მოახსენა.
ძალიან გაიხარა შუშანიკმა, ღმერთს მადლობა შესწირა, ბეჭდები, ყელსაბამი და
სამაჯურები აიხსნა და ყველაფერი იაკობს ჩააბარა. იმანაც პიტიახშს გადასცა.
ვარსქენმა გულდასმით დაათვალიერა, დათვალა და დაცინვით თქვა: დაე, ესენი
იმან იპოვნოს, ვინაც დაიმშვენოსო.
დიდმარხვის დღეები მოახლოვდა. შუშანიკი ისევ წავიდა სასახლიდან სოფლად.
მივიდა ეკლესიის მახლობელ ყრუ და ბნელ სენაკში და იქ დაეყუდა ლოცვად, მარხვად
და ტირილად.
პიტიახში ბრძოლის ველიდან დაბრუნდა.
ვიღაც ახლობელმა სიტყვა დაასწრო: ამ წმინდა მარხვათა ჟამს ნურაფერს ეტყვიო
შუშანიკს. გარნა ვის რას დაუჯერებდა „გულათხრილი ეშმაკისაგან?“
აღვსების ორშაბათი იყო. ვარსქენი ეკლესიად მივიდა. ესპიკოპოს აფოცს მიუხტა
და შეუღრინა:
„გამომეც ცოლი ჩემი, რად განმაშორებ ჩემგან?“
პასუხიც არ დააცალა, მოსდგა და უშვერი გინებით აგინა ღმერთსაც და მის
მქადაგებელ ეპისკოპოსსაც.
იქ დამსწრე მღვდელთაგან რომელიღაცამ ვერ მოითმინა და მისი შეკავება სცადა.
როგორ თუ ეს გამიბედეო და იმ „თავხედ“ ხუცესს პიტიახშმა კვერთხი მთელის
ძალით „უხეთქნა“ ზურგში.
გამოტრიალდა და გამძვინვებული შეიჭრა შუშანიკის სენაკში.
ეძგერა, დასცა და თმებით დაითრია.
ეკლესიიდან სასახლემდე მიათრევდა.
მიათრევდა ხან თმებით, ხან ფეხებით.
მიათრევდა მიწაზე, ხმელზე, ტალახზე, გოროხზე.
მიათრევდა ძეძვზე, ნარზე, ეკალზე, ბარდზე, ღობეზე, ყორეზე.
იფლითებოდა მისი სხეული და „ხორცნი წულილ-წულილად დაებძარნეს ძეძუსა
მას“.
იფხრიწებოდა მისი თავსამშვენი კუბასტი (ლეჩაქი) და ნაკუწებად ეფინებოდა
ღობე-ყორეს.
იწიწკნებოდა მისი თმა და იფანტებოდა მიწად და ზეცად.
მიათრევდა და ჩაბღაოდა: აბა, ვნახოთ, რას გიშველისო ეგ შენი უფალი ქრისტე!
მიათრია სასახლეში.
კიდევ სამჯერ დაჰკრა არგანი.
ტკივილის შეგრძნება დაჰკარგოდა სხეულს, რამეთუ მასში მდგარ სულს არც
ერთი კვნესა, არც ერთი გმინვა არ წასცდენია.
მკვდარი ეგონათ სავსებით სისხლიანი უძრავი სხეული ქალისა.
და უცებ მოესმათ „მკვდრის“ მშვიდი ხმა:
„უბადოო (უბედურო), შენ შენი თავიც ვერ შეგიწყალებია, როცა ჭეშმარიტ
ღმერთს გადაუდექ, და მე შემიწყალებ?“
ცოცხალი ყოფილა!
 

გვედრი 1

გვერდი 2

გვერდი 3

გვედრი 4

გვერდი 5