EVPATORI Web Resources
გამოკითხვა
მოგწონთ ნოველები - ჩვენი საქმე
დარეგისტრირებული მომხმარებლები
დიმიტტი
Kaiadamiani
Vanga
ადვოკატიი
ადვოკატი
« ქართულ ენაში ლიტვის ავთენტური დასახელება – ლიეტუვა (Lietuva) დამკვიდრდა »
კატეგორია: ვიცოდეთავტორი: admin
თარიღი: 2019-07-01 14:43:35
ლიტვა (ლიტვ. Lietuva), ოფიციალურად ლიტვის რესპუბლიკა (ლიტვ. Lietuvos Respublika), სხვაგვარად ლიეტუვა — სახელმწიფო ჩრდილოეთ ევროპაში, ფართობითა და მოსახლეობით ბალტიისპირეთის ყველაზე დიდი ქვეყანა. მდებარეობს ბალტიის ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროს გასწვრივ, შვედეთიდან და დანიიდან აღმოსავლეთით. ფართობი 65 300 კმ². ჩრდილოეთით ესაზღვრება ლატვია (453 კმ), აღმოსავლეთით და სამხრეთით ბელარუსი (502 კმ), სამხრეთით პოლონეთი (91 კმ), სამხრეთ-დასავლეთით რუსეთის ექსკლავი (კალინინგრადის ოლქი, 227 კმ), ხოლო დასავლეთით ბალტიის ზღვა (99 კმ).
2012 წლის აღწერის მონაცემებით ლიტვის რესპუბლიკაში ცხოვრობს 2 986 072 ადამიანი. ქვეყნის უდიდესი ქალაქი და დედაქალაქია — ვილნიუსი. მოსახლეობის დიდ ნაწილს ლიტველები შეადგენენ, რომლებიც ლაპარაკობენ ლიტვურ ენაზე. მორწმუნე ლიტველები უმეტესად კათოლიკეები არიან. ლიტველების ეთნიკური ჩამოყალიბების ძირითად ბირთვს შეადგენენ სხვადასხვა მესაქონლე და მიწათმოქმედი ბალტიელი ტომები. ლიტვის რესპუბლიკის ოფიციალური ენაა ლიტვური ენა, რომელიც განეკუთვნება ინდოევროპულ ენათა ოჯახის ბალტიკურ ჯგუფს.
ადამიანის ცხოვრების უძველესი კვალი ლიტვის ტერიტორიაზე განეკუთვნება ქვის ხანას (ძველი წელთაღრიცხვის X-II ათასწლეულები). მოსახლეობა ამ დროს გვაროვნულ თემებად ცხოვრობდა, მომთაბარეობდა, მისდევდა ნადირობას, თევზჭერას, იყენებდა ქვის, ძვლისა და რქის იარაღს. ძველი წელთაღრიცხვის III ათასწლეულიდან ლიტვის ტერიტორიაზე მოვიდნენ ბალტიელთა ტომების წინაპრები. ლიტველი ტომები გაცხოველებით ვაჭრობდნენ სლავებთან. 1230 წელს ლიტვის მიწები გააერთიანა მინდაუგასმა, რომელიც იყო ლიტვის დიდი სამთავროს მეფე. XIV საუკუნეში ლიტვის დიდი სამთავრო იყო ევროპის უდიდესი ქვეყანა, რომელიც მოიცავდა ძირითადად ლიტვისა და ბელორუსის და ნაწილობრივ უკრაინის, რუსეთის, ლატვიის, პოლონეთისა და ესტონეთის ტერიტორიებს.
1569 წელს ლუბლინის უნიის შეთანხმების საფუძველზე გადაწყდა პოლონეთისა და ლიტვის დიდი სამთავროს ერთ სახელმწიფოდ — რეჩ პოსპოლიტად გაერთიანება. ჩრდილეოთის ომის დროს რეჩ პოსპოლიტა რუსეთის მოკავშირე იყო. XVIII საუკუნეში რეჩ პოსპოლიტის სახელმწიფოს პოლიტიკური დაცემის პროცესში, ლიტვის სახელმწიფოებრიობა თანდათან გაქრა და შესაბამასად დანაწილდა კიდეც. ლიტვის დიდი ნაწილი რუსეთს შეუერთდა და მის შემადგენლობაში იყო პირველ მსოფლიო ომამდე. ლიტვის დამოუკიდებლობის აქტს ხელი მოაწერა 1918 წლის 16 თებერვალს.
1940 წლის 21 ივლისს შეიქმნა ლიტვის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა, 1940 წლის 3 აგვისტოდან შედიოდა სსრკ-ის შემადგენლობაში. ფაშისტური გერმანიის აგრესია ლიტვას შეეხო 1939 წლის მარტში — გერმანელმა ფაშისტებმა დაიკავეს კლაიპედა. 1944 წელს ლიტვა განთავისუფლდა ფაშისტური გერმანიისგან.
1990 წლის 11 მარტს საბჭოთა კავშირის დაშლამდე 1 წლით ადრე, ლიტვა გახდა პირველი საბჭოთა რესპუბლიკა, რომელმაც გამოთქვა დამოუკიდებლობის სურვილი. 2007-2008 წლებში მომხდარ ფინანსურ კრიზისამდე ლიტვა ევროკავშირის ერთ-ერთი ყველაზე ეკონომიკურად სწრაფმზარდი ქვეყანა იყო. ლიტვა არის ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციის (2004 წლის 29 მარტიდან), ევროპის საბჭოს, ევროკავშირისა და აგრეთვე შენგენის ხელშეკრულების სრულუფლებიანი წევრი ქვეყანა.
მოსახლეობა - 3 053 800 (2011), მათ შორის - ლიტველები 81 %, პოლონელები 6 %, რუსები 4,8 %.
სახელმწიფო ენა: ლიტვური. გავრცელებული ენები: პოლონური, რუსული.
რელიგია - კათოლიციზმი.
დედაქალაქი - ვილნიუსი (543 ათასი).
ქალაქები - კაუნასი (380), კლაიპედა (193), შიაულიაი (134), პანევეჟისი (120).
ოფიციალური სახელწოდება: ლიტვის რესპუბლიკა.
ეროვნული: Lietuva; Lietuvos Respublika.
ეტიმოლოგია: ლათინური ფორმა Lituae ქრონიკებში პირველად გამოყენებულ იქნა 1009 წელს. მე-16 საუკუნეში მეცნიერები ამ სიტყვას აკავშირებდნენ ლათინურ litus-თან (ნიშნავს ”მილს”). ეს იყო მისი ასოცირება ხის საყვირთან, რომელზეც ლიტვური ტომები უკრავდნენ. თანამედროვე მეცნიერები ფიქრობენ, რომ ქვეყნის სახელწოდება უნდა მომდინარეობდეს მდინარისაგან, თუმცა მათ არასაკმარისი არგუმენტები აქვთ ასეთი მდინარის არსებობის თაობაზე. არსებობს ვერსიები, რომ შესაძლებელია ამ მდინარის ლოკალიზება თანამედროვე ნიარისთან მიმართებაში, რომელიც სათავეს იღებს რა ბელორუსიიდან, გადაკვეთს აღმოსავლეთ ლიტვას ვილნიუსის გავლით (თავად ქალაქი ვილნიუსიც ამ მდინარეზე მდებარეობს)და ქალაქ კაუნასთან, ცენტრალურ ლიტვაში შეერთვის მდინარე ნიამუნასს (ქართულად უფრო ცნობილია, როგორც ნემანი) მარჯვენა მხრიდან. ძველად ამ მდინარეს ეწოდებოდა ლიეტავა. არის ვერსიაც, რომ სახელწოდება ლიეტუვა (Lietuva) ნიშნავს წვიმიან ქვეყანას, ან წვიმიან მიწას. რადგანაც ლიტვურ ენაში წვიმას ეწოდება ლიატუს. (Lietus), ხოლო ლიტვური სუფიქსი -ავა ისეთივე ფუნქციას ასრულებს, როგორსაც ქართული-ეთი. შეადარე: საფრანგეთი, რუსეთი, შვედეთი, სომხეთი, იმერეთი, სვანეთი, კახეთი, ჯავახეთი და ა. შ.
როგორც ვხედავთ, ვერსიები მრავალფეროვანია. თუმცა ეტიმოლოგებს და მათ შორის თავად ლიტველ ეტიმოლოგებს, საბოლოო პასუხი ამ საკითხთან დაკავშირებით ჯერ კიდევ არ გააჩნიათ.
ქართულ ენაში ლიტვის ავთენტური დასახელება – ლიეტუვა (Lietuva) დამკვიდრდა. ამასთან დაკავშირებით რეკომენდაცია გაცემული იქნა სახელმწიფო ენის დეპარტამენტის მიერ, ექსპერტთა კომისიის 11 მაისის გადაწყვეტილების შესაბამისად.
აღნიშნული გადაწყვეტილება წარმოადგენს საპასუხო მეგობრულ ჟესტს მიმდინარე წლის 3 მაისს, ლიტვური ენის სახელმწიფო კომისიის მიერ, ლიტვურ ენაში საქართველოს ავთენტური დასახელების დამკვიდრებაზე, რაც გახლდათ ლიტვის მხარის მორიგი მეგობრული ნაბიჯი საქართველოსადმი.
როგორც ლიტვის ასევე საქართველოს გადაწყვეტილებები უაღრესად სიმბოლურია, ვინაიდან წელს ლიტვამ სახელმწიფოებრიობის აღდგენის მე-100 წლისთავი იზეიმა, ხოლო საქართველო სწორედ მაისის თვეში აღნიშნავს პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკის დაარსების მეასე წლისთავს.
ლიტვა საქართველოს საჩუქარს უმზადებს – ლიტვის სეიმის სპიკერი, ვიქტორას პრანცკეტისი გამოდის ინიციატივით, რომ საქართველოს ლიტვური სახელწოდება დღეს არსებული “გრუზიის” ნაცვლად – “საქართველო” გახდეს.
“ქართველებს არ უყვართ სიტყვა “გრუზია” – მათ სურთ მათი ქვეყანა საქართველოთი მოვიხსენიოთ”, – განაცხადა პრანცკეტისმა და დასძინა, რომ ამის შესახებ მას საქარველოს რიგითმა მოქალაქეებმა, საქართველოს პრეზიდენტმა, ვილნიუსში კი – ლიტვაში საქართველოს ელჩმა უთხრა.
დეპუტატის ამ ინიციატივას უკვე დაეთანხმა მისი სხვა კოლეგების ნაწილი.
“ეს იქნება შესანიშნავი საჩუქარი საქართველოსთვის 2018 წელს”, – განაცხადა დიპლომატმა.
• სახელწოდება “გრუზია” ძირითადად აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებშია გავრცელებული – საქართველოში, ბევრის აზრით, ეს სახელწოდება ისტორიულ ასოციაციებს იწვევს, ასოციაციებს იმისას, რომ საქართველო ერთ დროს რუსეთის იმპერიის ნაწილი იყო.
თანამედროვე ლიტველთა წინაპრები უხსოვარი დროიდან ცხოვრობდნენ სხვა ბალტიისპირელ ტომებთან ერთად თანამედროვე ლიტვის ტერიტორიაზე. თუმცა პირველი ოფიციალური წყარო, სადაც პირველად მოიხსენიება ლიტვა, ეს არის 1009 წლით დათარიღებული გერმანული კვედლინბურგის ანალები, სადაც მითითებულია, რომ პოლონეთის-ვისლასა და ნემანის გადაღმა მოსკოვიტიის სახელმწიფომდე ცხოვრობენ ლიტველები, სხვადასხვა სამთავროებში.
ამ თარიღამდე ჩვენთვის უცნობია ლიტველთა პოლიტიკური მოწყობის სახე, მას შემდეგ კი ხდება მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ცვლილებები. ერთ-ერთი ფეოდალმა-მინდაუგასმა(ისტორიკოსები ვარაუდობენ რომ მისი პირვანდელი სამფლობელო თანამედროვე ლიტვის ჩრდილო-აღმოსავლეთ რაიონებს მოიცავდა თანამედროვე ქალაქ პანევეჟისის გარშემო) ფეოდალური შინაბრძოლების მეშვეობით თავისი მმართველობის ქვეშ მოაქცია სხვადასხვა სამთავროები და ამით ფაქტობრივად გააერთიანა ქვეყანა, გახდა რა ლიტვის პირველი და უკანასკნელი მეფე. (მინდაუგასის შემდეგ ლიტველთა მმართველები ყოველთვის ჰერცოგებად იწოდებოდნენ და არა მეფეებად. შესაბამისად, ლიტვის ოფიციალური სახელწოდება იყო ლიტვის დიდი სამთავრო და არა ლიტვის სამეფო). მინდაუგასმა თავისი რეზიდენცია გადაიტანა ქალაქ კიარნავეში. (დღეს დიდი ისტორიული და კულტურული მემკვიდრეობის მატარებელი თანამედროვე დაბა კერნავე ვილნიუსიდან ჩრდილო-დასავლეთით, დაახლოებით 30 კმ-ში მდებარეობს), ამით აქცია რა იგი გაერთიანებული ლიტვის დედაქალაქად.
მინდაუგასმა გაატარა დიდი სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის რეფორმები. მათ შორის უპირველეს ყოვლისა აღსანიშნავია ქრისტიანობის (მისი კათოლიკური კონფესიის) სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადება. თუმცა ამ რეფორმის გარდა, ფაქტობრივად ყველამ გაამართლა. მინდაუგასის სიკვდილის შემდეგ კი ლიტველები სწრაფად დაუბრუნდნენ წარმართულ კულტებს. ქრისტიანობის საბოლოო დამკვიდრება ქვეყანაში ბევრად უფრო გვიან, თვით XVI საუკუნემდეც კი გაგრძელდა. ამ გზით კი ლიტვა იქცა უკანასკნელ ქვეყნად ევროპაში, რომელმაც ქრისტიანობა მიიღო. თვით ისლანდიის და გრენლანდიის შემდეგაც კი.
მინდაუგასის შემდეგ მრავალი მთავარი გამოიცვალა. მათ შორის აღსანიშნავია ვიტაუტასი, ანუ როგორც მას ლიტველები უწოდებენ, დიდი ვიტაუტასი. მის სახელს უკავშირდება ტრაკაის განთქმული კომპლექსის მშენებლობა და რეზიდენციად გადაქცევა. (თანამედროვე დაბა ტრაკაი მდებარეობს ვილნიუსიდან დასავლეთით 10 კილომეტრზე).
ვიტაუტასის შემდგომი მთავრებიდან აღსანიშნავია გედიმინასი. მისი წვლილი ლიტვის ისტორიაში ფასდაუდებელია თუნდაც იმით, რომ მან დააარსა ქალაქი ვილნიუსი. ლეგენდა მოგვითხრობს, რომ ერთხელ ჰერცოგმა გედემინასმა ტრაკაიდან აღმოსავლეთით სანადიროდ წასვლა გადაწყვიტა. მოკლა უზარმაზარი დომბა და შემოაღამდა შვენტარაგიოს წმინდა ველზე, იქ სადაც ნიარისს ვილია შეერთვის, წმინდა ბორცვის დაბლა. (ამ დროს ლიტველები კვლავ წარმართები არიან). სიზმარში ჰერცოგმა იხილა წმინდა ბორცვის თავზე მდგომი რკინის მგელი, რომელიც ათასობით მგლის ხმით ყმუოდა. როდესაც მისან-ქალს ჰერცოგმა მოსთხოვა სიზმრის ახსნა, მისანმა უპასუხა რომ მას უნდა დაეარსებინა ქალაქი ამ ადგილას. ეს ქალაქი იქნებოდა რკინის მგელივით ძლიერი, ხოლო მისი სახელი საქვეყნოდ გახდებოდა ცნობილი. მას ურიცხვი მოქალაქე ეყოლებოდა, ათასობით მგლის ხმის მსგავსად.
1353 წელს დაარსდა ქალაქი ვილნიუსი, ნიარისის და ვილია შეერთების ადილას. ,,ვილნიუსი” ნიშნავს ,,ქალაქს მდინარე ვილიაზე.” დღეს შვენტარაგიოს წმინდა ველზე აღმართულია ლიტვის კათედრალური ტაძარი, წმინდა ბორცვის თავზე კი გედემინასის კოშკი და შუასაუკუნეებრივი საფორტიფიკაციო ნაგებობათა ნაშთები. დღეს ეს ადგილები ვილნიუსის გულია.
ვილნიუსმა სწრაფად დაიწყო ზრდა და სულ მალე გადაიქცა აღმოსავლეთ ევროპის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ცენტრად. დაარსებიდან სულ ნახევარი საუკუნის შემდეგ ის მართლაც საყოველთაოდ ცნობილი გახდა. გადმოიტანა რა გედემინსმა თავისი რეზიდენცია. 1354 წლიდან ვილნიუსი გახდა ლიტვის მესამე და უკვე საბოლოო დედაქალაქი, რომელიც დაარსებიდანვე იქცა ქვეყნის ადმინისტრაციულ, საგანმანათლებლო, ეკონომიკურ და კულტურულ გულად. იგი დამშვენდა ბრწყინვალე შენობა-ნაგებობებით: ციხე-სიმაგრეებით, სასახლეებით, ტაძრებით და ა. შ. არქიტექტურა ვილნიუსში მრავალფეროვანია, თუმცა ჭარბობს ბაროკოს ტიპის ნაგებობანი. ამიტომაც ვილნიუსს ხანდახან ბაროკოს ქალაქად მოიხსენიებენ.
მინდაუგასის დროსაც და შემდეგაც უფრო და უფრო ძლიერდებოდა გერმანული ორდენების აგრესიული პოლიტიკა ლიტვის (და მასთან ერთად ლატვიის, ესტონეთის და პოლონეთის) მიმართ. ტევტონთა ორდენმა დაიპყრო რა პრუსია (თანამედროვე კალინიგრადის ოლქი) და დასავლეთ ლიტვური ბალტიის ზღვისპირა მიწები, ამით უდიდესი წარმატება მოიპოვა. 1252 წელს ბალტიის ზღვის სანაპიროზე, კურშიუს ნახევარკუნძულის დაბოლოების მოპირდაპირედ, იქ სადაც მდინარე დანგიე ბალტიის ზღვას შეერთვის, ტევტონთა ორდენმა გაანადგურა ხის ლიტვური ციხე-სიმაგრე კლაიპედა და მის ადგილას ააშენა ციხე-სიმაგრე მემელბურგი, ანუ შემოკლებით მემელი. ამით კი შესანიშნავი ფორპოსტი მოიმზადა ბალტიისპირეთში აგრესიული პოლიტიკის საწარმოებლად.
ლიტვის მმართველები შესანიშნავად აცნობიერებდნენ დასავლეთიდან მომდინარე ეგზისტენციალურ საფრთხეს ლიტვისათვის. თუმცა იმასაც ხვდებოდნენ, რომ მათი ძალები არ იყო საკმარისი ამისთვის. ამიტომაც ურთიერთანამშრომლობა საერთო მტრის წინააღმდეგ არცთუ უკანასკნელი იყო მიზეზთა შორის, რამაც გამოიწვია პოლონეთის და ლიტვის დაახლოება, რაც საბოლოოდ XIV საუკუნეში პოლონეთშi, ლუბლიანას უნიით გაფორმდა. ამ უნიამ პოლონეთი და ლიტვა ერთ სახელმწიფოში ჟეჩ-პოსპოლიტაში გააერთიანა.
ჟეჩ-პოსპოლიტა სიცოცხლისუნარიანი სახელმწიფო აღმოჩნდა. სულ მალე დაარსებიდან მან შეძლო გერმანელთა გარეკვა ბალტიის ზღვის სანაპიროებიდან, როდესაც პოლონელების, ბელორუსების, უკრაინელების, რუსების, ლატვიელების და ესტონელების გაერთიანებულმა არმიამ ქალაქ გრიუნვალდთან სასტიკად დაამარცხა გერმანული მხედრობა და ტევტონთა ორდენი ხერხემალში გატეხა. ამიერიდან ტევტონთა ორდენის დიდი მაგისტრი (და შემდეგ დიდი ჰერცოგი)ჟეჩ-პოსპოლიტის ვასალი გახდა. (თუმცა ტევტონთა ორდენის ხელში კვლავ დარჩა კლაიპედა-მემელბურგი).
ამ ბრწყინვალე გამარჯვების შემდეგ, როდესაც ბალტიის ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროებს ეგზისტენციალური საფრთხე მოეხსნათ, ჟეჩ-პოსპოლიტამ თავად დაიწყო აგრესიული პოლიტიკის წარმოება. სულ მალე მის კონტროლქვეშ მოექცა სამხრეთი ლატვია, ბელორუსია და უკრაინა. მალე მისი ნადავლის სიაში აღმოჩნდნენ მთელი ლატვია, ესტონეთი და უკრაინის გასასვლელი შავ ზღვაზე. მეტიც, ჟეჩ-პოსპოლიტის გავლენა ყუბანის ტრამალებზეც კი გრძელდებოდა. ჟეჩ-პოსპოლიტამ წამოიწყო მძიმე და არასწორი ინტერვენცია მოსკოვიტიის სახელმწიფოს მიმართ (მოსკოვის დალაშქვრა, მინინის და პოჟარსკის ეპოპეა და ა. შ). ამ აგრესიულმა მანევრებმა ჟეჩ-პოსპოლიტა დაასუსტა. მაგრამ მისი უმთავრესი და გამანადგურებელი შეცდომა იყო ომი შვედეთთან.
XVII საუკუნეში შვედეთს და ჟეჩ-პოსპოლიტას შორის დაიწყო გაუთავებელი, დაძაბული და ორივე მხარისთვის შედეგების ფაქტობრივად არამომტანი ბრძოლა ჰეგემონიისათვის ბალტიის ზღვაზე. ამ ომთა სერიამ, რომელიც XVIII საუკუნეშიც კი გაგრძელდა, უკვე კატასტროფულად არაქათგამომცლელი სახე მიიღო ორივე მხარისთვის. ამასობაში კი ამით სხვა სახელმწიფოები სარგებლობდნენ. ჟეჩ-პოსპოლიატას I და II დანაწილებისას პრუსიამ მსხვილი ლუკმები მიითვისა, ხოლო შვედეთმა ნორვეგიაზე კონტროლი დაკარგა. მაგრამ საბოლოო გამანდგურებელი დარტყმა 1796 წელს იწვნია ჟეჩ-პოსპოლიტამ, როდესაც მან დამოუკიდებლობა დაკარგა. ამ დროს მოხდა მისი მესამე და საბოლოო გაყოფა პრუსიას, ავსტრიას და რუსეთს შორის. ავსტრიას სამხრეთი მიწები ერგო, პრუსიას დასავლეთ პოლონეთი და აღმოსავლეთ პრუსია-ზღვისპირა ლიტვა, რუსეთმა კი აღმოსავლეთ პოლონეთი და დანარჩენი ლიტვა მიიღო. ამ დროს შვედეთმაც გამანადგურებელი დარტყმა იგემა. მას რუსეთმა ხელიდან გამოაცალა ფინეთი და ამდენად შვედეთი მეორეხარისხოვან ჩრდილო-ევროპულ სახელმწიფოდ გადაიქცა.
1796 წელს ლიტვა შევიდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში ვილნას (ვილნიუსის) და კოვნას (კაუნასის) გუბენიათა სახით. ქვეყანაში დაიწყო რეფორმების გაუთავებელი კასკადი და როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი. დადებითი რეფორმებიდან უნდა აღინიშნოს სტაბილურობის და უსაფრთხოების ზრდა, კაპიტალიზმის და საწარმოო ურთიერთობების სწრაფი განვითარება მსოფლიოში ერთ-ერთ უდიდეს შრომით ბაზარზე. გამოცოცხლდა კულტურული ცხოვრებაც. მაგრამ ამის ფასი უზარმაზარი იყო. უპირველეს ყოვლისა, ქვეყანამ დაკარგა დამოუკიდებლობა. დაიწყო ცხოვრების ყველა სფეროს ინტენსიური რუსიფიკაცია. დაიხურა ვილნიუსის უნივერსიტეტი-ერთ-ერთი უძველესი აღმოსავლეთ ევროპაში. აიკრძალა ლათინური შრიფტი და მოხდა კირილიცით მისი ჩანაცვლება.
1831 და 1862 წლებში ლიტვაში უდიდეს ანტირუსულ და ანტიცარისტულ აჯანყებებს ჰქონდა ადგილი. პატრიოტთა ხელმძღვანელობით ამ აჯანყებებმა მთელი ლიტვა მოიცვა. თუმცა მეფის რუსეთმა სისხლში ჩაახშო იგი, რასაც უმკაცრესი რეპრესიები მოჰყვა. მაგრამ ყოველივეს მიუხედავად, ლიტველებს არ შეუწყვეტიათ ბრძოლა დამოუკიდებლობისათვის, რაც კიდევაც მიიღეს I მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ.
დამოუკიდებლობის წლებმა ლიტვას ახალი ცხოვრება მოუტანა. მაგრამ ევროპაში სულ უფრო და უფრო იგრძნობოდა დაძაბულობა. დამოუკიდებლობის გამოცხადებისთანავე პოლონეთის არმია ლიტვაში შეიჭრა და ვილნიუსის რაიონის ოკუპაცია მოახდინა. 1932 წელს ლიტვის ისტორიაში ერთ-ერთი თავი გადაიშალა. 800 წლიანი ოკუპაციის შემდეგ მას კლიპედა და კურშიუს ნახევარკუნძული დაუბრუნდა გერმანიისაგან, მაგრამ ამ სიტუაციამ მხოლოდ 1939 წლამდე გასტანა, როცა გერმანიამ ლიტვა იძულებული გახადა ეს მხარეები კვლავ დაებრუნებინა უკან. მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო. უფრო და უფრო ძლიერდებოდა საბჭოთა კავშირის დაწოლა ბალტიისპირეთზე. რასაც საბოლოოდ 1940 წელს ამ სამივე რესპუბლიკის ანექსია მოჰყვა საბჭოთა კავშირის მიერ. საბჭოთა კავშირის არმიამ პოლონელები ვილნიუსიდან გარეკა და ვილნიუსი ახლადწარმოქმნილ ლიტვის სსრ-ს დედაქალაქად გამოაცხადა. სულ მალევე ლიტვაში ფაშისტთა მმართველობა დამყარდა 1944 წლამდე, როცა საბჭოელებმა გერმანელები გარეკეს ლიტვიდან.
საბჭოთა ლიტვის ცხოვრება ისეთივე იყო, როგორც დანარჩენი საბჭოეთის. არსებობდა დისიდენტური იატაკქვეშა დაჯგუფებები, რომელთაც რა თქმა უნდა, ხელისუფლება დევნიდა. მაგრამ 1980-იანი წლების ბოლოს ერთ-ერთმა ასეთმა დაჯგუფებამ ,,საუდის”-მა, რომელიც გამოვიდა რა იატაკქვეშეთიდან, წამოიწყო აშკარა ბრძოლა საბჭოთა რეჟიმის წინააღმდეგ. 1989 წლის ზაფხულში საკმაოდ ცნობილ ისტორიულ მოვლენას ჰქონდა ადგილი, როდესაც ვილნიუსიდან რიგის გავლით ტალინამდე მილიონობით ბალტიისპირეთის ცოცხალი, ხელიხელჩაკიდებული ჯაჭვი გადაიჭიმა. ამით ლიტველებმა, ლატვიელებმა და ესტონელებმა გააპროტესტეს 1939 წლის ცნობილი რიბენტროპ-მოლოტოვის პაქტი, რომლის ძალითაც საბჭოთა კავშირმა და ფაშისტურმა გერმანიამ ურთიერთშორის გადაინაწილეს ბალტიისპირეთი.
ცხადია, რეჟიმმი უსისხლოდ არ შეურიგდებოდა მისი დამხობის მცდელობას. სამივე რესპუბლიკის დედაქალაქში ადგილი ჰქონდა შემძვრელ ტრაგედიებს. მაგალითად, 1990 წლის იანვრის თვეში, როდესაც ლიტვის სეიმმა (პარლამენტმა) დამოუკიდებლობის აღდგენა გამოაცხადა, საბჭოთა გარნიზონი ტელევიზიის ანძაში შეიჭრა და მისი ბლოკირება მოახდინა, რათა ეს განცხადება სატელევიზიო ქსელით არ გადაცემულიყო. არმიამ სეიმის შტურმიც სცადა, მაგრამ პარლამენტის კედლებს მომიტინგეთა ცოცხალი ბარიკადა შემოერტყა დასაცავად. საბჭოელებმა ტანკები გამოიყვანეს...
ვილნიუსის ტრაგედიამ, ტელევიზიის ანძასთან და პარლამენტთან მრავალი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა, მრავალიც დაშავდა. მაგრამ ყოველივეს მიუხედავად, ლიტვამ დამოუკიდებლობა მიიღო.
დამოუკიდებლობის გამოცხადებას მტკივნეული რეფორმები მოჰყვა. მაგრამ ლიტვამ წარმატებით გადალახა სიძნელეები. ლიტვის უახლესი ისტორიის გადამწყვეტი მომენტი დადგა 2002 წელს კოპენჰაგენის ევროპულ სამიტზე, სადაც მან ოფიციალური მიწვევა მიიღო ევროკავშირის წევრობაზე. რამდენიმე თვეში პრაღის კონფერენციაზე ასეთივე წინადადება მიიღო ნატოსაგანაც. 2003 წლის მაისში ლიტველთა უმრავლესობამ რეფერენდუმზე მხარი დაუჭირა ევროკავშირში გაწევრიანებას. ამავდროულად, ქვეყანა ნატოს წევრიც გახდა.
ეთნოგრაფია
ლიტვა, მიუხედავად იმისა რომ მცირე ფართობის ქვეყანაა, დიდი ეთნოგრაფიული მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. იგი იყოფა ოთხ ისტორიულ და ეთნოგრაფიულ პროვინციად. ესენია: აუქშთაითია, ჟემაიტია, სუვალკია და ძუკია. პირველი, ფართობით უდიდესი, მოიცავს ძირითადად ქვეყნის ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ რაიონებს, მეორე ძირითადად დასავლეთ და ჩრდილოეთ რაიონებს. მესამეში, (რომელიც ყველაზე პატარაა და ხანდახან სუდუვა დიწოდება) ერთიანდება პოლონეთის და რუსეთის საზღვრისპირა სამხრეთ-დასავლეთი და სამხრეთი ლიტვა. მეოთხე კი, ქვეყნის ყველაზე ტყიანი მხარე სამხრეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ლიტვას მოიცავს.
ეს დაყოფა ლიტვის ისტორიული და კულტურული ევოლუციის რთულ და გრძელ გზას ასახავს. თითოეული ეს მხარეთაგანი ერთმანეთისგან გამოირჩევა არა მხოლოდ ეთნოგრაფიული კოსტუმებითა და სასოფლო-სამეურნეო იარაღთა სახეებით. სხვაობა ბუნებაში აირეკლება მოსახლეობის აზროვნებაშიც. რთულია განსხვავება ვერ დაინახო გორაკ-ბორცვიან და ტბიან აუქშთაითელსა და ტყიან ძუკიელს შორის. სხვაობები იმდენად საგრძნობია, რომ ჩვენ საქმე ფარულ სეპარატიზმთანაც კი გვაქვს. მაგალითად: ჟემაიტიის (რომელიც ევროპულ წყაროებში უფრო სამოგიტია-დაა ცნობილი) მაცხოვრებელთა ნაწილი საკუთარ თავს საერთოდ მიჯნავს ლიტვისგან-მოითხოვს, რა რომ პასპორტში ჩაეწეროს ჟემაიიტელი და არა ლიტველი და საერთოდ, ჟემაიტიამ დამოუკიდებლობა გამოაცხადოს. თუმცა ეს სეპარატიზმი ჯერჯერობით ფარულია.
ამ ოთხი პროვინციისაგან ცალკე გამოყოფენ ვილნიუსის რაიონს და ე. წ. ,,მცირე ლიტვას.” პირველი, როგორც სახელწოდებიდან გამომდინარეობს, ქალაქ ვილნიუსს მოიცავს და ამდენად ის ადგილია, სადაც ერთმანეთში ირევა მთელი ლიტვის კულტურული ფუნქციები და რთულია ვილნიუსელი ან მისი გარემოების მცხოვრები რომელიმე ეთნოგრაფიულ ტიპაჟს მიაკუთვნო. მეორეს ცალკე გამოყოფას კი არა იმდენად ეთნოგრაფიულმა, რამდენადაც ისტორიულმა მიზეზმა დაუდო საფუძველი. ,,მცირე ლიტვა” ეს იგივე ჟემაიტიია, მაგრამ იგი ჟემაიიტის ზღვისპირა მხარეა; ე. ი. ადგილი, რომლის სამხრეთი და ცენტრალური მონაკვეთი 800 წლის მანძილზე გერმანიის მიერ იყო ოკუპირებული, ხოლო ჩრდილოეთი ნაწილი ლატვიას ეკუთვნოდა. ამ რაიონებს, (რომელთაც ერთხანს ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსიც კი ჰქონდათ) და დანარჩენ, ე. წ. ,,დიდ ლიტვას” შორის ძალზე საგრძნობია განსხვავება. ქალაქ კლაიპედაში, ,,მცირე ლიტვის” დედაქალაქში პროპაგანდისტული მონუმენტიც კია აღმართული ამ სხვაობის ნიველირებისთვის. მონუმენტი წარმოადგენს მასიური გრანიტის სვეტს (განასახირებს ,,დიდ ლიტვას”), მეორე მცირე და თლილი მარმარილოს სვეტს (განასახიერებს ,,მცირე ლიტვას”) და მათ არქიტრავზე გადებულ ბაზალტის ჰორიზონტალურ ძელს, რომელიც გადატეხილია რა ნახევრად, ასიმბოლოებს დაკარგულ ტერიტორიებს. (უპირველეს ყოვლისა გერმანელებისგან წართმეულ ქალაქ კარალიაუჩიუსს და მის რაიონს, რომელიც უფრო ცნობილია ქიონიგსბერგის სახელწოდებით. ხოლო დღეს რუსეთის ფედერაციის კალინინგრადის ოლქს დედაქალაქითურთ-კალინიგრადით წარმოადგენს). ამ კომპოზიციაზე მიწერილია ,,ESAME VIENA TAUTA, VIENA ŽEMĖ, VIENA LIETUVA." (თარგანში: ,,ჩვენ ვართ ერთი ხალხი, ერთი მიწა, ერთი ლიტვა.”)
დღევანდელი მთავრობა ყველანაირად ცდილობს ამ ისტორიული ავბედობით გამოწვეული მემკვიდრეობის წაშლას. მაგრამ ,,მცირე ლიტვის” და განსაკუთრებით ჟემაიტიის პრობლემა ქვეყანაში კვლავ იგრძნობა.
ეკონომიკა
რესურსები - ტორფი, სასოფლო-სამეურნეო მიწები.
ექსპორტი - კვების პროდუქტები, ქიმიური მრეწველობის პროდუქცია.
ეროვნული შემოსავალი ერთ სულზე - 3660 $.
ვალუტა - ლიტასი (LTL).
მემკვიდრეობა
ვილნიუსი - ისტორიული ცენტრი, წმ. ანას ტაძარი (XVII ს.), ბერნარდინელთა ეკლესია (XVI ს.), გედიმინასის კოშკი;
კაუნასი - XVIII ს-ის ტაძარი, „მეცხრე ფორტი“, ჩურლიონისის გალერეა;
შიაულიაი - ეკლესია პიატრო (XVII ს.);
სხვადასხვა - ციხე ტრაკაის ტბაზე (XIV ს.).
COPYRIGHT © EVPATORI.GE / საავტორო უფლებები დაცულია
